Μητροπολίτου Λεμεσού Αθανασίου: Η Ορθόδοξη Πατερική Θεολογία του Γάμου

Απομαγνητοφωνημένη ομιλία του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Λεμεσού κ. Αθανασίου.

Η Εκκλησία έχει ιδιαίτερη ευαισθησία γύρω από το θέμα του γάμου, δεν τον περιφρονεί ούτε τον θεωρεί ως κατώτερο πνευματικά τρόπο ζωής αλλά ως μια μεγάλη ευλογία και μεγάλη χαρά. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι έχουμε κανόνες της Εκκλησίας μας οι οποίοι αφορίζουν και αναθεματίζουν ως αιρετικούς αυτούς τους χριστιανούς οι οποίοι στην εποχή τους θεωρούσαν το γάμο ως βδέλυγμα ή ως κάτι που δεν άρμοζε σε πνευματικούς ανθρώπους. Αυτή η λανθασμένη θεώρηση του γάμου θεωρήθηκε από την Εκκλησία ως αιρετικό φρόνημα καταδικάστηκε και διασώθηκε έτσι η ορθή αντίληψη και περί της εν Χριστώ παρθενίας αλλά και περί του εν Χριστώ γάμου.

Όταν τελεί η Εκκλησία το μυστήριο του γάμου, δίνει στους ανθρώπους τον στέφανον της αθλήσεως και του αγώνα τους. Ταυτόχρονα οι άνθρωποι λαμβάνουν δωρεές τις οποίες δίδει το Άγιο Πνεύμα μέσα από τις ευχές του μυστηρίου. 

Αυτά όλα τα σπέρματα τα αγαθά από το Θεό, καλούνται οι νεόνυμφοι να τα καλλιεργήσουν και να τα διαφυλάξουν για να απολαύσουν τους καλούς και γλυκείς καρπούς που έχει ο γάμος. Πρέπει λοιπόν κανείς να αισθάνεται άνετα μέσα στο γάμο και όχι να αισθάνεται ότι ο γάμος τον χωρίζει από το Θεό ή ότι τον αδικεί πνευματικά, αφού μέσα στο γάμο ο άνθρωπος μπορεί να φτάσει σε μέτρα μεγάλα, να γίνει πραγματικά τέκνο Θεού και να φτάσει στην τελειότητα. Εξάλλου, μεγάλο μέρος του πληρώματος της Εκκλησίας είναι έγγαμοι άνθρωποι που καθημερινά αγωνίζονται σ’αυτό το χώρο.

Ενώ λοιπόν ο γάμος είναι μεγάλη ευλογία, δυστυχώς είναι και μεγάλο πρόβλημα, καθώς διέρχεται μια μεγάλη κρίση σήμερα στον τόπο μας. Μόνο να σκεφτεί κανείς ότι στη Μητροπολιτική περιφέρεια Λεμεσού μπορεί να έχουμε μέχρι και 250 διαζύγια το χρόνο μέσα σε ένα σύνολο 800 γάμων, ενώ υπάρχουν και πολλά ζευγάρια τα οποία έχουν μεν δυσκολίες, αλλά δεν έχουν φτάσει ακόμα στο να αποφασίσουν τη διάλυση του γάμου τους. Αυτό είναι ενδεικτικό της μεγάλης κρίσης που περνά ο γάμος στον τόπο μας. Αισθάνομαι ότι σαν Εκκλησία μπορούμε και πρέπει να κάνουμε περισσότερα, διότι δυστυχώς για μας η μόνη επαφή που έχουμε συνήθως με τους ανθρώπους αυτούς, είναι όταν θα έρθουν να πάρουν την άδεια γάμου και όταν θα τελέσουν το γάμο τους στην εκκλησία μέσα σε όλη εκείνη την ατμόσφαιρα του γεγονότος και μετά χάνονται από την Εκκλησία. Πολύ σπάνια δυστυχώς υπάρχει μια ποιμαντική μέριμνα της Εκκλησίας για το τι γίνονται όλα αυτά τα ανδρόγυνα τα οποία παντρεύουμε κάθε Κυριακή. Από τη μικρή μου πείρα βλέποντας πολλούς ανθρώπους που είναι σε δύσκολη κατάσταση μέσα στο γάμο τους, βλέπω ότι το πρόβλημα στο γάμο τους δεν ξεκινά από άλλες δυσκολίες, αλλά από το ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν ή δεν ξέρουν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Η μη σωστή επικοινωνία αποξενώνει τους συζύγους, σπρώχνει τον έναν μακριά από τον άλλο και μετά δημιουργούνται όλα εκείνα τα παρεπόμενα τα οποία έρχονται ως αποτέλεσμα αυτής της αποξένωσης.

Πώς βλέπουμε λοιπόν το θέμα του γάμου μέσα από τη θεολογία της Εκκλησίας και, στην πρακτική ζωή, ποιος είναι ο σκοπός του γάμου και πώς μπορεί να επιτευχθεί αυτός ο σκοπός; Ξέρουμε ότι ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο άνδρα και γυναίκα και τους έδωσε την ευλογία να αυξάνονται και να πληθύνονται και να κατακυριεύσουν τη γη. Επίσης ξέρουμε ότι ο Θεός έπλασε την Εύα εκ της πλευράς του Αδάμ - κι έτσι η γυναίκα είναι ισότιμος όπως ακριβώς και ο άνδρας - και εδόθη σε αυτόν ως βοηθός, λέει η Γραφή. Βέβαια, βοηθός όχι για να τον εξυπηρετεί και να του κάνει τις δουλειές του σπιτιού αλλά βοηθό για τη σωτηρία του, δηλαδή δια μέσου αυτού του ανθρώπου, δια της κοινωνίας με τον άλλο άνθρωπο να πορευθεί στην κοινωνία του με το Θεό και να μπορέσει να εκπληρώσει το σκοπό της υπάρξεώς του που δεν είναι άλλος από την εν Χριστώ τελείωσή μας, να φτάσουμε στη θέωση, στον αγιασμό ή στη σωτηρία μας όπως λέμε με απλά λόγια. Ο γάμος μας γίνεται για τη σωτηρία μας, δηλαδή για τη σωστική μας πορεία μέσα στην αιώνια σχέση με το Θεό, αφού καλούμαστε να υπερβούμε όλα τα γήινα και κάποια στιγμή και το γάμο ακόμα και τα του γάμου, χωρίς να τα περιφρονήσουμε ή να τα καταργήσουμε, αλλά να τα ιεραρχήσουμε σωστά στη θέση στην οποία τους ταιριάζει ώστε να λειτουργήσουν αρμονικά μέσα στον ψυχικό μας κόσμο.

Μετά την πτώση μας, όπως είμαστε όλοι τώρα, για να φτάσουμε στη σωτηρία μας πρέπει να αγωνιστούμε εναντίον των παθών μας, εναντίον της αμαρτίας ακολουθώντας τη θεραπευτική αγωγή την οποία μας προσφέρει η Εκκλησία. Μπορεί κανείς να αναρωτηθεί, πώς ο γάμος βοηθά σε αυτή την πορεία του ανθρώπου; Είναι δυνατόν ένας έγγαμος άνθρωπος να φτάσει σε αυτή την κατάσταση, όταν έχει καθημερινά να αντιμετωπίσει προβλήματα ζώντας μέσα στην κοινωνία, μέσα στην οικογένεια, μέσα στη συζυγία; Πώς μπορεί κανείς να βρει αυτή την τελειότητα στο γάμο και να μην αισθάνεται ότι επειδή παντρεύτηκε διάλεξε μια ζωή κατώτερη που δεν θα του παράσχει τις δυνατότητες να φτάσει σε πνευματικά επίπεδα τέτοια τα οποία θα έφτανε ίσως ένας άλλος άνθρωπος, ένας ασκητής, ένας αναχωρητής; Ασφαλώς ο προκείμενος αγώνας σε εσάς είναι ο γάμος σας, η οικογένειά σας. Πρέπει να αισθάνεστε ότι αγωνίζεστε τίμια και νόμιμα και ότι δεν έχετε να αδικηθείτε σε τίποτα, αν αγωνιστείτε σωστά και αξιοποιήσετε πνευματικά όλες αυτές τις ευκαιρίες που σας δίνει ο γάμος. Όπως έλεγε ένας σύγχρονος Πατέρας της Εκκλησίας μας, ο επίγειος γάμος που συνάπτουμε στον κόσμο αυτό, έχει σκοπό το γάμο μας με το Νυμφίο Χριστό, στο να μας βοηθήσει να αγαπήσουμε εξ’ολοκλήρου το Χριστό μέσα από τα δεδομένα του γάμου αυτού.

Αφού λοιπόν μέσα στο γάμο επιτελούμε έναν αγώνα, εναντίον ποιων πραγμάτων είναι ο αγώνας που κάνουμε; Έχουμε να πολεμήσουμε όλοι μας με τον παλαιό άνθρωπο μέσα μας για να τον μεταμορφώσουμε και να τον μεταποιήσουμε στο νέο εν Χριστώ άνθρωπο. Σύμφωνα με τους Πατέρες υπάρχουν τρία βασικά πάθη, «οι γίγαντες των παθών», από τα οποία γεννιούνται και τα υπόλοιπα πάθη, και είναι αυτά τα οποία κατέστρεψαν και διέστρεψαν την προσωπικότητά μας. Είναι τα πάθη με τα οποία ο σατανάς πολέμησε το Χριστό όταν μετά το Βάπτισμά Του βρέθηκε στην έρημο και νήστευσε ημέρες και νύκτες «τεσσαράκοντα» και προσηύχετο. Τα τρία αυτά πάθη είναι η φιληδονία, η φιλοδοξία και η φιλαργυρία, τα οποία έχουν και τα τρία ως αποτέλεσμα τους να αιχμαλωτίσουν την καρδιά του ανθρώπου. Ας δούμε πώς μέσα στο γάμο πολεμά ο άνθρωπος αυτά τα πάθη και πώς εκδηλώνονται.

Η φιλαργυρία είναι να ελπίζει ο άνθρωπος στα χρήματά του, στα πράγματά του ή οτιδήποτε άλλο κλέβει την καρδιά του από το Θεό και του δίνει ένα στήριγμα υλικό και πρόσκαιρο. Όσον αφορά τη φιληδονία, η Εκκλησία λέει ότι μέσα στο γάμο αλλά και πριν να μπεις στο γάμο, πρέπει να μάθεις να βλέπεις τον άλλο άνθρωπο όχι ως φύλο αλλά ως πρόσωπο, όχι ως γυναίκα αλλά ως άνθρωπο, πρέπει να τον εκτιμήσεις έτσι όπως είναι, να τον σεβαστείς και να μην θέσεις σαν κύριο στόχο της σχέσης σου τη φιληδονία. Από την αρχή των πραγμάτων η Εκκλησία παιδαγωγεί τον άνθρωπο να μάθει να βλέπει τον άλλο ως πρόσωπο, να καταλάβει ότι έχει μιαν ιερότητα η σχέση και η κοινωνία με το άλλο φύλο, να καταλάβει ότι το άλλο φύλο δεν είναι πλασμένο να τον ικανοποιεί σαρκικά αλλά είναι πλασμένο να τον βοηθήσει να πλησιάσει το Θεό. Φαίνεται τελικά εκ των πραγμάτων ότι έχει δίκαιο η Εκκλησία επιμένοντας στη θέση της να μην ευλογεί τις σαρκικές σχέσεις προ του γάμου, αφού η ίδια η πραγματικότητα μιλά από μόνη της. Εάν οι προγαμιαίες σχέσεις βοηθούσαν τους ανθρώπους να είναι ενωμένοι μεταξύ τους με αγάπη, να προχωρούν στα προβλήματα της ζωής τους και να έχουν επιτυχία στο δρόμο τον οικογενειακό και του γάμου, τότε θα έλεγε κανείς ότι τουλάχιστον έχει και μια ωφέλεια αυτή η πράξη των ανθρώπων, έστω και αν δεν την ευλογεί η Εκκλησία. Αντίθετα όμως, βλέπουμε ότι ο γάμος και η οικογένεια όχι μόνο δεν διευκολύνθηκαν, αλλά τα προβλήματα τα οποία παρουσιάζονται είναι ακόμα περισσότερα. Επομένως, το πρόβλημα δεν έγκειται σε αυτή την πράξη του ανδρογύνου, αλλά στο ότι δεν έμαθαν αυτοί οι άνθρωποι να επικοινωνούν μεταξύ τους σε ένα άλλο επίπεδο παρά μόνο στο επίπεδο το σαρκικό αλλά αν αυτό γίνει σκοπός του γάμου, οπωσδήποτε αυτός ο γάμος, αυτή η συζυγία στην πορεία της θα αντιμετωπίσει προβλήματα.

Η δε φιλοδοξία μέσα στο γάμο πολεμείται διότι, όπως μέσα στο μοναχισμό εκείνο που κόβει τη φιλοδοξία και την υπερηφάνεια σαν ρομφαία δίστομη είναι η υπακοή του μοναχού, έτσι και μέσα στο γάμο συμβαίνει ακριβώς το ίδιο πράγμα: υποτάσσεται ο ένας στον άλλο εν αγάπη. Όταν λέμε υποτάσσεται, δεν εννοούμε δουλικά, αλλά από αγάπη όπως ο Χριστός από αγάπη «εκένωσε Εαυτό» και έγινε για εμάς άνθρωπος και έλαβε μορφή δούλου, έτσι και μέσα στο γάμο ο άνθρωπος κενώνει τον εαυτό του και πρέπει να μάθει πώς σκέφεται, πώς λειτουργεί και πώς αισθάνεται ο άλλος άνθρωπος που δεν είναι το ίδιο με αυτόν. Αν είσαι άνδρας πρέπει να μάθεις πώς σκέφτεται και πώς εκφράζεται μια γυναίκα, πώς λειτουργεί η ψυχολογία της κι από τι έχει ανάγκη, πράγματα τα οποία εσύ πρέπει να τα κάνεις από μόνος σου χωρίς να χρειάζεται να σου τα πει η ίδια, όπως και η γυναίκα πρέπει να μάθει πώς σκέφτεται ένας άνδρας, τι έχει ανάγκη, τι είναι εκείνο το οποίο ζητά και ενδόμυχα ακόμα, χωρίς να το πει με λόγια, από τη σύζυγό του. Στη συνέχεια, εάν έρθουν και τα παιδιά μέσα στο γάμο, τότε έχουμε ακόμα ένα στάδιο, όπου εκεί και οι δύο μαζί κενώνουν τον εαυτό τους για τα παιδιά τους. Όμως πρέπει πρώτα να δοθεί ο ένας σύζυγος στον άλλο σωστά και μετά να δοθούν και οι δυο στα παιδιά τους, γιατί αν δοθεί ο καθένας από μόνος του στα παιδιά θα ξεχαστούν μεταξύ τους και θα έχουν προβλήματα. Ένα άλλο σημείο, είναι ότι δεν σημαίνει ότι ένας γάμος δεν είναι ολοκληρωμένος εαν δεν έχει παιδιά· η συζυγία επιτελεί το σκοπό της απόλυτα είτε υπάρχουν παιδιά είτε δεν υπάρχουν. Είναι αποτέλεσμα του γάμου η τεκνογονία, ενώ αν δεν υπάρξει δεν αφαιρεί τίποτα απολύτως από τον πραγματικό του σκοπό.

Ο γάμος λοιπόν είναι σαν μια βαρκούλα που ξεκινά να ταξιδέψει μέσα στη θάλασσα, συναντά λιμάνια, ωραίες θάλασσες, νηνεμίες, αλλά συναντά και τρικυμίες, μπουρίνια και δυσκολίες πολλές. Μέσα στο γάμο μπορεί να έχουμε προβλήματα και δυσκολίες τα οποία αν τα βλέπει κανείς πέρα από την εγκοσμιότητα αυτή, μέσα στην προοπτική της αιώνιας βασιλείας του Θεού, μπορεί να τα αντέξει. Αντίθετα, αν απολυτοποιήσει το γάμο και θεωρεί το γάμο ή τον ή την σύζυγο το παν, τότε σε ένα πιθανό τριγμό των σχέσεων ή σε κάποια στιγμή που το είδωλο αυτό υποστεί κάποια βλάβη ή χάσει τη λάμψη του και την αρχική του κατάσταση, τότε έρχεται η απογοήτευση, καταρρέει ο άνθρωπος και φτάνει στο σημείο να αισθάνεται ότι δεν έχει καν λόγο να υπάρχει και να ζει, θεωρεί τον εαυτό του αποτυχημένο, καταστρεμένο. Το ακούμε και το βλέπουμε κάθε μέρα δυστυχώς. Εάν ο γάμος δεν είναι είδωλο αλλά είναι ένα μέσο προς τη βασιλεία του Θεού, τότε πράγματι στην τρικυμία, γίνεσαι καλός καραβοκύρης, καταλαβαίνεις πως θα αξιοποιήσεις πνευματικά την όποια δυσκολία του γάμου σου, γιατί ο απόλυτός σου σκοπός δεν είναι ο εγκόσμιος γάμος αλλά ο αιώνιος γάμος σου με το Νυμφίο Χριστό και μπορείς να κάνεις υπομονή, να αντέξεις και να δεις με αγάπη και να συνεχίσεις το δρόμο σου. Η ζωή έχει πολλές αλλαγές· σήμερα τα πράγματα είναι έτσι, αύριο αλλάζουν, όπως η θάλασσα, σήμερα έχει τρικυμίες και φουρτούνες αλλά δεν είναι πάντα έτσι. Θα έρθει πάλι και η γαλήνη, θα έρθει πάλι και το λιμάνι, θα έρθει πάλι και η χαρά.